Slaapproblemen bij kleine kinderen zijn meer regel dan uitzondering

Slaapt je kind slecht?

Veel kleine kinderen slapen slecht (0-12)

Troost je, jij bent niet de enige met een kind met slaapproblemen!

Ongeveer 50% van de kinderen ervaart wel een keer slaapproblemen. Maar houden de slaapproblemen langer aan dan is het verstandig om naar de oorzaak te zoeken.
Dit is belangrijk om de latere negatieve gevolgen van slaaptekort of een kwalitatief slechte slaap te voorkomen. Zeker zo belangrijk is het om het hele gezin de oververmoeidheid te besparen die chronisch gebroken nachten met zich mee brengt. Eenmaal in de spiraal van oververmoeidheid is het handig om te weten:

Oververmoeidheid maakt slapeloosheid!!

De gevolgen van slaapproblemen bij kinderen zijn zowel mentaal als fysiek. Je kunt denken aan:

• Overmatige vermoeidheid overdag
• Veel en snel huilen
  
• Geïrriteerdheid
  
• Ongeconcentreerd zijn
  
• Gedragsproblemen, ontremming, moeilijk te corrigeren gedrag
  
• Leerproblemen, slechte schoolprestaties
  
• (Verkeers-) ongelukken
  
• hoofdpijn, buikpijn
  

Deze bovenstaande gevolgen kunnen al na één tot enkele nacht(en) slecht slapen optreden. De lange termijn gevolgen van slaapproblemen kunnen zijn:

• groeiachterstand
• Verminderde weerstand.
  
• geen eetlust en/of juist suikerhonger
• Diabetes
  
• Overgewicht
  
• Risicogedrag en verslavingsgevoeligheid (TV, gamen)
• Meer kans op het ontwikkelen van chronische pijn in het latere leven
• Kwetsbaarheid voor een verstoorde puberslaap, volwassenenslaap.
  

Heeft je kínd een slaapprobleem of jij als ouder?

Bij kleine kinderen staat voorop dat er aan de slaapbehoefte moet worden voldaan. Het is dus belangrijk dat je kind voldoende uren slaap krijgt per 24 uur. Het slaapritme is echter nog beduidend anders dan bij volwassenen. Niet zelden heb jij als ouder last van het verbrokkelde slaappatroon van je kind, maar maakt je kind wel gewoon genoeg slaapuren. Dan is het “slaapprobleem” dus eigenlijk van jou als ouder. De kinderslaaptijden doorkruisen jouw volwassen tijdschema van de dag.

Zeker het eerste half jaar is het bioritme van je baby nog niet “af” en slaapt het maar raak. Gewoon naar behoefte. Dit strookt niet met jouw strakke dag-nacht ritme. Doch het hoort erbij, het is normaal. Pas na ongeveer zes maanden begint zich duidelijker een dag-nacht ritme te ontwikkelen. 

Je kind gaat rond de anderhalf à twee jaar oud van twee slaapjes naar één slaap overdag. Dit blijft vaak nog zo tot aan het derde à vierde levensjaar. Aan het begin van de basisschool hebben sommige kleuters nog steeds behoefte aan de middagslaap. In groep 1 is er nog geen leerplicht. Houd je kind dan gerust op maandag-, woensdag- en vrijdagmiddag thuis. Zo kan je kleuter op 5 van de 7 dagen volledig aan zijn of haar slaapbehoefte voldoen.

Leg je je kind te vroeg in bed en heeft het nog geen slaap, of juist te laat in bed en is het te moe, dan zal het moeilijker in slaap vallen. Kijk goed naar de slaperigheidssignalen van je kind en leg het dan vervolgens nog net wakker in bed. Hierdoor kan het zelf leren inslapen.

Slaapapneu bij kinderen?

Slaapapneu komt ook onder kinderen voor. Kinderen met Down syndroom hebben er een vergrote kans op. Aan apneu wordt niet zo snel gedacht, doch wanneer bijvoorbeeld de keelamandelen vergroot zijn, of je kind overgewicht heeft of een kaak die niet optimaal gevormd is, kan dit al zorgen voor ademstops in de nacht. Vooral bij ruglig kan de keel dichtvallen en wordt de adem tijdelijk geblokkeerd. Kinderen worden er meestal niet wakker van en snurken lang niet altijd.

Om slaapapneu bij kinderen vast te stellen is onderzoek in het slaapcentrum nodig. Er wordt dan een polysomnografie (PSG) gemaakt. Tegenwoordig kun je het slaapverloop vaak ook thuis laten meten. Je wordt dan in het ziekenhuis beplakt met sensoren en je gaat naar huis om in je eigen bed met alle toeters en bellen te slapen. Dit is wel zo fijn. Vaak is de KNO-arts ook bij het slaaponderzoek betrokken.

Symptomen van slaapapneu bij je kind zijn:

• Hoorbare nachtelijke ademstops (hoorbaar voor de ouders)
• Snurken (niet altijd)
  
• bedplassen
  
• Hoofdpijn bij het wakker worden
  
• Vermoeidheid overdag
  
• Veel dromen / nachtmerries
  
• groeiachterstand
  
• door de mond ademen / droge mond
  

Herken jij deze symptomen? Neem dan contact op met je huisarts en bespreek je bevindingen.

Parasomnieën, (ab)normale bewegingsactiviteiten in de nacht.

Bij kinderen is het veelvoorkomend dat er onrustig en opvallend bewogen wordt in de nacht. Je kunt hierbij denken aan:

• Slaapwandelen
• Tandenknarsen, hoofdrollen of hoofdbonken
• Recht overeind in bed zitten
  
• Praten of angstig gillen in de slaap (pavor nocturnus)
  
• Verward wakker worden
  
• Nachtmerries
  

Meestal komt deze onrust in de eerste helft van de nacht voor, dus in de diepe slaap. Het kan uitgelokt worden door koorts, overprikkeling, stress, spanning, angst of spannende gebeurtenissen overdag. Het is vooral voor jou als ouder onrustgevend in de nacht en soms griezelig, maar in vrijwel alle gevallen gaan deze parasomniën vanzelf over naarmate je kind ouder wordt. Maar in 4% van de gevallen loopt het door tot in de volwassenheid.

Wat kun je doen aan een slaapwandelend of pratend kind in de nacht?

Besef allereerst dat je kind niet wakker is ook al lijkt dat soms zo. Hij/zij slaapt waarschijnlijk zelfs diep en is zich dus helemaal niet bewust van zijn eigen capriolen. Maak je kind dan ook niet wakker, maar praat rustig op hem in en begeleid hem weer naar het eigen bed.

Het belangrijkste om te doen is regelmatige bedtijden aanhouden, zorgen voor voldoende ontspanning / ontlading overdag en een vast bedritueel. Verder doe je er goed aan de veiligheid te waarborgen en er zelf rustig onder te blijven. Wanneer je weet dat je kind de slaapkamer geregelt verlaat kun je een belletje aan de deur hangen of een mat voor de kamerdeur leggen die een belletje bij jou in de slaapkamer laat afgaan. Je kunt voor een traphek zorgen en borgen dat de ramen niet “zomaar” open gemaakt kunnen worden. Verwijder scherpe of gevaarlijke materialen uit de directe omgeving van het bed. Leg eventueel een zacht kleed naast het bed tegen het uit bed vallen.

Geplande wektijd:

Bij nachtangst (pavor nocturnus) of nachtmerries kan het nog wel eens helpen om in kaart te brengen op welk tijdstip er meestal eng gedroomd wordt. Wanneer dit een vast patroon is (bijv. altijd rond 1.30 uur ’s nachts of 4.00 uur 's morgens…), maak je kind dan een kwartier ervoor eventjes flauwtjes wakker. Geef je kind een aai over zijn bol, een kus en zeg eventjes iets liefs. Je doorbreekt daarmee de slaapfase waar de nachtangst of nachtmerrie in zou ontstaan en soms wordt het daarmee voorkomen.

Gedragsmatige slaapproblemen bij kinderen

Het vervelende is dat dit jou als ouder soms tot waanzin drijft en juist deze spanning en onmacht wakkert het (weerstands)gedrag van je kind aan. Er ontstaat niet zelden een vicieuze cirkel van onrust en spanning, ouderlijke machteloosheid, spanningen bij het kind en slecht slapen bij alle partijen.

Wat kun je hier zelf aan doen?

Ontdek of jouw kind niet wil slapen (grenzen niet respecteert) of dat het niet kan slapen (bij jou in bed lukt het slapen ook niet).

Willen

Wanneer jouw kind niet wil slapen kun je gaan werken aan:

• Veel bewegen, daglicht geven en vermoeidheid maken overdag.
• positieve, gezellige activiteiten doen en ook aandacht geven als het kind lief en stil is.
• Vaste eet, rust en speeltijden.
  
• Een vast slaapritueel met vaste bedtijden.
  
• Negatieve gewoontevorming afbouwen en afleren (vb: onhandige / tijdrovende rituelen)
  
• Duidelijkheid omtrent het slapen gaan, regels opstellen en vaste afspraken maken.
  
• Vooral engelen geduld, weerstandsgedrag benoemen / ondertitelen en volhouden! Houd je aan de afspraken. Kinderen zoeken een duidelijk houvast, ook al bieden ze weerstand.
• Praat erover met naasten en stem regelmatig opnieuw af over de gekozen aanpak met je partner / verzorger.
• Beloon je kind voor gewenst slaapgedrag. (een dikke kus, beloningskaart of een leuke bezigheid)

Kunnen

Wanneer jouw kind niet kan slapen kun je gaan werken aan:

• het verhelpen van de lichamelijke ongemakken.
• Verminderen van overprikkeling door meerdere ontspanningsmomenten op een dag
  
• Bij het avondeten de afgelopen dag doornemen en de dag van morgen voorbespreken.
  
• Belemmeringen en angst verminderen.
  
• Letten op gezonde voeding (minder suiker, cafeïne, kleur- geur- smaakstoffen etc.)
  
• Adem- en ontspanningsoefeningen aanleren, zowel voor jezelf als voor je kind.
  
• Bij angst kun je leren hoe je je kind kunt helpen stapsgewijs minder bang te zijn.
  
• Tegen de avond beginnen met “opslomen”, ontspannen, lichten dimmen en geluid minderen.
  
• Geen schermpjes anderhalf uur voor het naar bed gaan, en zeker niet IN bed!
  
• Een vast slaapritueel aanhouden en vaste bedtijden.
  
• Belonen voor gewenst slaapgedrag.
  

Beiden

Of je kind nu niet wil slapen of niet kan slapen, altijd geldt:

Zorg voor goede slaaphygiëne, rust, ritme en regelmaat in de 24 uur, vaste bedtijden, voldoende beweging in de buitenlucht, ’s avonds weinig licht en ’s morgens veel daglicht, voldoende ontspannings- en positieve aandachtsmomenten overdag, gewenst gedrag belonen.

Je kunt de hulp inroepen van een kinder-Slaapoefentherapeut. Hij/zij kan je voorzien van professioneel advies en geeft je praktische handvatten om het tij te keren. Zo’n steuntje in de rug is soms onmisbaar wanneer je zelf uitgeput bent. Slaapoefentherapeuten werken volgens de recente richtlijn van de jeugdgezondheidszorg.

Gerelateerd aan het wetenschappelijk artikel (review) van: K.A. Carter et all, Am Fam Pysician 2014, Common sleep disorders in children.

Mooie brede uitleg over de kinderslaap kun je lezen in dit artikel: Sleep Regulation, Physiology and Development, Sleep Duration and Patterns, and Sleep Hygiene in Infants, Toddlers, and Preschool-Age Children. Eleanor Bathory, MD and Suzy Tomopoulos, MD, Curr Probl Pediatr Adolesc Health Care 2017;47:29-42

Infant Mental Health Nederland heeft een praktisch e-book geschreven voor jonge ouders met jonge kinderen die lastig slapen. Je kunt het gratis downloaden.